Żywienie w chorobach nowotworowych

Prawidłowe żywienie ma kolosalne znaczenie zarówno w profilaktyce powstawania nowotworów jak i we wspomaganiu ich leczenia. Wielu pacjentów onkologicznych skarży się na trudności w spożywaniu posiłków. Najpopularniejszymi przyczynami utrudniającymi przyjmowanie pokarmów drogą doustną są brak apetytu, jadłowstręt, wymioty, zaparcia, biegunki, nietolerancja niektórych pokarmów czy stany zapalne jamy ustnej.

Zalecenia żywieniowe w profilaktyce powstawania nowotworów

Uważa się, że stosowanie modelu żywieniowego zwanego „dietą śródziemnomorską” ma wpływ na zmniejszenie ilości zachorowań na nowotwory. Dieta ta cechuje się spożywaniem niewielkich ilości mięsa i tłuszczów zwierzęcych, bogata natomiast jest w pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce, ryby i oleje roślinne. Żywienie obfite w źródła błonnika, flawonoidy, antyoksydanty (warzywa i owoce), wapń oraz witaminę D przy niewielkim spożyciu produktów mięsnych, cukrów prostych czy nasyconych kwasów tłuszczowych chroni przed powstawaniem nowotworów. Szczególnie ważne w diecie są antyoksydanty – witamina A, C, E i flawonoidy, które blokują wolne rodniki odpowiadające za inicjowanie procesów nowotworowych.

Ważne jest też, aby unikać nadmiernej podaży kancerogennych składników pokarmowych (patrz tabela).

Zalecenia żywieniowe w przebiegu choroby nowotworowej

Każdy przypadek osoby cierpiącej na nowotwór jest mocno indywidualny i właśnie w taki sposób trzeba do niego podchodzić. W związku z tym ciężko określić spójne zalecenia dietetyczne we wspomaganiu leczenia nowotworów. Często pojawiającym się zjawiskiem w przebiegu chorób nowotworowych jest niedożywienie – co ma bardzo niekorzystny wpływ na proces leczenia. Dlatego ważnym jest aby zadbać o odpowiednią podaż energetyczną diety. Składnikami dostarczającymi energii są węglowodany, białka oraz tłuszcze. Polskie rekomendacje żywieniowe dla osób zmagających się z nowotworami zalecają aby podział kalorii w diecie wyglądał następująco: węglowodany (35-50% energii), tłuszcze (30-50% energii), białka (15-20% energii) – jednakże w przypadku białek lepiej używać wskaźnika w przeliczeniu na kg masy ciała (od 0,8 do nawet 3 g na kg m.c.). Należy jednak pamiętać, że wspieranie procesu leczenia dietą jest skomplikowane i zalecany jest kontakt z doświadczonym dietetykiem klinicznym.

Warto także pamiętać o kilku dodatkowych zasadach:

• należy spożywać od 4 do 5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu, wyjątkiem od tej sytuacji są przypadki resekcji w układzie pokarmowym, wtedy należy stosować zasadę mniej a częściej,

• dbać o codzienne spożycie odpowiedniej ilości warzyw i owoców, w przypadku przeciwwskazań w spożyciu dużej ilości błonnika w diecie, podawać je w formie musów, przecierów czy postaciach gotowanych,

• źródła białka powinny być pochodzenia zwierzęcego oraz roślinnego w stosunku 1:1, zalecane źródła białka to chude mięso, jaja, chude produkty nabiałowe (jeśli chory toleruje laktozę), nasiona warzyw roślin strączkowych (jeśli nie ma przeciwwskazań),

• dbać o odpowiednią podaż płynów w diecie,

• spożywać ryby,

• dbać o atrakcyjność i urozmaicenie diety – chorzy często cierpią na zaburzenia łaknienia dlatego warto dostarczać im dodatkowych bodźców wizualnych,

• zawsze używać świeżych produktów,

• unikać monotonii w diecie,

• powoli i w spokojnej atmosferze spożywać posiłki,

• do przygotowania żywności wybierać metody gotowania, gotowania na parze, duszenia i pieczenia w folii.

W przypadkach kiedy chory nie jest w stanie pokryć swojego zapotrzebowania konwencjonalną dietą, powinien skonsultować się z lekarzem w celu wprowadzenia diet przemysłowych.

Zalecenia dietetyczne w procesie leczenia onkologicznego

W trakcie leczenia onkologicznego często pojawiają się biegunki, zaparcia, bóle brzucha, wymioty i inne objawy ze strony układu pokarmowego. W takich przypadkach najlepiej skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem w celu identyfikacji źródła problemów i wyeliminowania go. Potencjalną przyczyną może być laktoza (leczenie chemioterapią lub radioterapią upośledza nabłonek jelita cienkiego przez co zaburza trawienie laktozy), nadmierna lub niedostateczna podaż błonnika, sposób przygotowania potraw.

U chorych często występuje również niechęć spożywania niektórych pokarmów – w takich przypadkach zaleca się eliminację nietolerowanych produktów. Pomóc może także podawanie potraw letnich, czy nawet zimnych nie wydzielających intensywnych zapachów, atrakcyjnych wizualnie czy unikanie produktów drażniących układ pokarmowy (np. ostre przyprawy). Ciekawym produktem wspierającym leczenie jest sok z buraka, który ma działanie promujące produkcje czerwonych krwinek. Ważne jest także, aby posiłki były mniejsze a ich częstotliwość zwiększona. Chory w trakcie jedzenia powinien unikać przyjmowania płynów, ponieważ wtedy zje mniej. Płyny powinny być przyjmowane w odstępie godziny przed lub po posiłku. W trakcie spożywania posiłków należy zadbać także o atmosferę – powinna być przyjemna i spokojna.

Żywienie po skutecznym wyleczeniu nowotworu

Po przebytym nowotworze i leczeniu zakończonym sukcesem nie ma jakichś specjalnych zaleceń żywieniowych. Wystarczy stosować się do zasad racjonalnego żywienia i unikać produktów rakotwórczych. Wyjątkiem są przypadki chorych, którzy w trakcie choroby zostali poddani zabiegowi resekcji części układu pokarmowego. We wszystkich takich sytuacjach zalecana jest indywidualna opieka dietetyczna.

Bibliografia
1. H. Ciborowska. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL. 2009. ISBN 978-83-200-3988-7
2. S. Kłęk i wsp. Stanowisko leczenia żywieniowego w onkologii: Polskie rekomendacje. Oncol Clin Pract, 11: 172–188. 2015.
3. M. Jarosz i wsp. Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ. 2010. ISBN 978-83-86060-77-1